Wojska Ochrony Pogranicza NKWD – 88 odział w Szepietowie

Wiejski Dom Towarowy – 1969 r. (pocztówka)

Bardzo lubię oglądać program: „Było, nie minęło – Kronika zwiadowców historii” autorstwa Adama Sikorskiego. Dlatego tym razem coś o tematyce wojskowej z mojego terenu.

Obwód białostocki Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej (BSRR) w 1940 roku

 Tereny Polski zajęte przez III Rzeszę i Związek Radziecki (podział w okresie 21.10.1939 -22.06.1941)

     Tereny Polski zajęte przez III Rzeszę (podział po 22.06.1941)

Fragment mapy Wirtschaftskarte des Gutes Szepietowo Wawrzyńce, ok. 1943 r. skala 1: 5000

     Fragment zdjęcia lotniczego Szepietowa z 1970 r. skala 1: 16 000 – układ przestrzenny dawnych koszar wojskowych ( ul. Piwna i Ogrodowa) 

Fragment zdjęcia lotniczego Szepietowa z 1970 r. skala 1: 16 000 – dawna stołówka Wojsk Ochrony Pogranicza (ul. Kard. Stefana Wyszyńskiego)
 

Obecny widok z lotu ptaka na teren dawnych koszar wojskowych

1 września 1939 roku rano samoloty niemieckie zbombardowały stację kolejową i tory w Szepietowie. Komunikacja została przerwana na kilka godzin, pojedyncze samoloty niemieckie krążyły swobodnie nam miejscowością, ostrzeliwując z karabinów maszynowych wozy na drogach i bydło na pastwiskach – wybuchła II wojna światowa.

 Okupacja niemiecka trwała do 20 września 1939 roku a następnie od 26 września nastała okupacja sowiecka, cała gmina Szepietowo, która znajdowała się wcześniej w województwie białostockim trafiła do ZSRR a konkretnie do obwodu białostockiego Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej (BSRR). Powiat wysokomazowiecki składał się z 2 rejonów: łapskiego i czyżewskiego. Szepietowo weszło w skład rejonu czyżewskiego.

Sowiecki zbudowali tu prężny ośrodek, jako zaplecze dla swoich niecnych celów, utworzono komendę NKWD, areszt, wybudowano szpital, łaźnię i całe osiedle mieszkaniowe dla wojska aż po grunty miejscowości Gierałty Nowe składał się on z około 30 budynków w większości bloków piętrowych krytych dachówką, teren był zelektryfikowany i skanalizowany z odpowiednią liczbą ulic.

Przed wybudowaniem tzw. „postrojek” nazywanych przez okoliczną miejscowość budynków wojska radzickie mieszkały w ziemiankach na końcu lasu a od 1940 już w wybudowanym miasteczku ( stacjonowały tu Wojska 0chrony Pogranicza NKWD na „łuku białostockim” – 88 oddział początkowo z dowództwem w Czyżewie a od lata 1940 już w Szepietowie, oddział 88 składał się z 2250 osób, dowódcą był mjr Zinowskij). W kwietniu 1941 roku stacjonował w Szepietowie 50 pułk pancerny dowódcą był mjr Maksim Siemienowicz Pożidajew. Żołnierze sowieccy wybierali cegłę z wypalonych domów w Wysokiem Mazowieckiem i wywozili ją do Szepietowa na budowę koszar, m.in. rozebrano kamienice w Rynku, nowa cegła była natomiast z miejscowej cegielni czy Białegostoku.

 W kierunku miejscowości Szepietowo Wawrzyńce wybudowany był duży budynek z pustaków w stanie surowym miała to być stołówka –jadłodajnia dla wojska (używana była drewniana postawiona przy obecnej ul. Wyszyńskiego), lecz prace przerwała wojna.

Dnia 22 czerwca 1941 roku wojska niemieckie po rozpoczęciu wojny ze Związkiem Radzickim zajęły tereny dotychczas zajmowane przez wojska radzieckie w tym miasteczko w Szepietowie. Teren ten znalazł się w okręgu białostockim (22 lipca utworzono Bezirk Białystok, który od 1 sierpnia podlegał pod Prusy Wschodnie). Władze okupacyjne niemieckie wykorzystały te obiekty na szpital wojskowy i na organizację punktów usługowych różnych kategorii i obiekty mieszkaniowe.  Reperowano tu samochody, które przychodziły z frontu nazywało to się NSKK (Narodowo – Socjalistyczny Korpus Motorowy), były to przeważnie samochody ciężarowe i osobowe. W budynkach tych w czasie wojny było również getto cygańskie i organizacja TODTA (byli to pracownicy zakładów naprawczych taboru kolejowego na front wschodni). Latem 1943 r. na krótko w dwóch drewnianych budynkach w kierunku Gierałt było ponad 1000 osób – przebywały tu grupy cyganów polskich, stąd transportem kolejowym odstawiono ich wprost do Oświęcimia do obozu koncentracyjnego Auschwitz –Birkenau.

Na przełomie lipca i sierpnia 1944 roku Niemcy opuszczają białostocczyznę. Dnia 12 sierpnia 1944 r. wyzwolono Szepietowo i okolicę spod okupacji niemieckiej przez wojska radzieckie i polskie.

Budynki te częściowo zostały zniszczone (drewniane budynki a murowane ostały) jeszcze do 1947 r. wojska radzickie miały w nich skład amunicji.

Miasteczko to na polecenie władz powiatowych rozebrano a materiały przewieziono do Wysokiego Mazowieckiego (postawiono z nich Dom ludowy czy budynki mieszkalne przy ul. 1-Maja) lub sprzedano m.in. na budowę okolicznych domów na terenie gminy.

Budynki te mogły posłużyć pod rozbudowę obiektów usługowych i użyteczności publicznej oraz budowę agronomówki.

Władze Szepietowa w 1945 i 1946 roku zwracały się do ówczesnych władz powiatowych by zabezpieczyli te obiekty od zniszczeń lub ewentualnie przenieść siedzibę urzędów powiatowych do Szepietowa, biorąc pod uwagę, że Szepietowo posiada odpowiednią liczbę budynków na ten cel, a Wysokie Mazowieckie jest oddalone od stacji o 7 km a ponadto było całkowicie zniszczone przez działania wojenne. I tylko zawdzięczając ówczesnym władzom powiatowym, które nie dość, że, że nie poparły inicjatywy mieszkańców Szepietowa, a odwrotnie zezwoliły na całkowitą dewastację tych budynków.  

Według innych źródeł w lipcu 1945 roku starosta Wołoszynowski (Józef Wołoszynowicz) wystąpił z propozycją przeniesienia wszystkich urzędów do Szepietowa.  Starosta uważał, że Wysokie Mazowieckie po wojnie stało się wsią kościelną, handel i przemysł na wielką skalę nigdy tam się nie rozwinął. Nie warto w te miasto inwestować, jeden z budynków z postrojek miał zostać opuszczony przez armię czerwoną i według starosty mógł posłużyć za siedzibę urzędów. Wojewoda nie zgodził się, bo gminy leżące na północy jak Tykocin i Kobylin miały zbyt daleko do siedziby powiatu. Część urzędów już wcześniej lokowała się poza Wysokiem, Powiatowy Urząd Ziemski od początku miał swoją siedzibę w Szepietowie (a do Wysokiego przeniósł się 26 stycznia 1946 r.)

Pewnym jest, że w latach 1944-1956 funkcję przesyłanych starostów do Wysokiego Mazowieckiego i przewodniczących Prezydium Rady Narodowej pełniło kolejno aż jedenaście osób, czyli niewiele ponad rok trwał czas sprawowania władzy przez jedną osobę.

Od 18 sierpnia 1945 roku Szepietowo z powrotem w województwie białostockim.

Obecnie są jeszcze widoczne resztki podpiwniczenia a teren ten jest w większości zalesiony. Pozostałością po koszarach wojskowych i obecności w Szepietowie Wojsk Ochrony Pogranicza jest obecny budynek GS SCH na rogu ul. Mazowieckiej i Głównej. 

Bibliografia:

Maroszek J. Dzieje powiatu Wysokie Mazowieckie 1866 -2006. Białystok 2008 r.

Nikołajuk J. Wojska Ochrony Pogranicza NKWD na „łuku białostockim” na przykładzie 88. Oddziału w Szepietowie ( październik 1939 –czerwiec 1941 r.) – Zeszyt naukowy Muzeum Wojska w Białymstoku, nr 24, Białystok 2011 r.

Podlaskie Biuro Planowania Przestrzennego w Białymstoku – Stacja Szepietowo POZP. 
linki: Organizacja Todt